Thu nhà em

Anh đến mùa thu nhà em 

Nắng cúc lăm răm vũng nhỏ 

Mà cho đấy rửa lông mày 

Nông nổi heo may từ đó 

Mưa đêm tuổi nổi ao đầy 

Đồi cốm đường thon ngõ cỏ 

Bướm lượn bay hoa ngày 

Tin phấn vàng hay thuở gió 

Tóc hong mùi ca dao 

Thu rất em 

          và xanh rất cao 

Lê Đạt

...

Âm điệu bay nhẹ trên những cánh thơ sáu chữ nhiều âm bằng, nhiều chữ em và vần m. Một câu thơ cô đúc :

Nắng cúc lăm răm vũng nhỏ

Chữ “ lăm răm ” không có trong từ điển, có lẽ do Tản Đà sáng tạo trong bài Gửi Chị Hàng Cau (1916) :

Ai đang độ ấy lăm răm mắt

Tản Đà tạo ra từ “ lăm răm ” trên nhiều cơ sở : tiếng Việt đã có những chữ na ná : “ lăm tăm ” và “ lâm râm ” : mưa lâm râm ướt dầm lá hẹ trong ca dao. Lại có :

– Cô nào con mắt lá răm

Đôi mày lá liễu đáng trăm quan tiền

– Cổ tay em trắng như ngà

Đôi mắt em liếc như là dao cau

Bài thơ Tản Đà gửi cô hàng cau, và gợi hình ảnh đôi mắt tình tứ. Trong câu thơ Lê Đạt, chữ lăm răm tả ánh nắng lăm tăm, lăn tăn trên vũng nước, mà đồng thời gợi tác dụng của đôi mắt : hình ảnh toàn bài thơ phản ánh ca dao :

Trên trời có đám mây xanh

(...)

Đừng rửa lông mày chết cá ao anh

Trong thơ Lê Đạt “ vũng nhỏ ” nhắc lại đôi mắt, vào một ngày thu biêng biếc : nước phải thật trong và trời phải thật xanh, như trong thơ Nguyễn Khuyến, lại có thêm nắng cúc vàng hanh ấm áp.

Bình thường không ai nói “ nắng cúc ” mà chỉ nói trà cúc, rượu cúc : do đó màu nắng dậy lên chất men ngây ngất. Cảm giác ấy, ta có gặp trong văn xuôi : “ Buổi sáng mùa đông ngây ngất vào lối 10 giờ ” (Thanh Tâm Tuyền, Bếp Lửa, tr.11) hay thơ Huy Cận : Chỉ biết trời xanh là ta say. Người xưa nói : thu ẩm hoàng hoa tửu là ám chỉ rượu cúc. Lê Đạt không nói gì về rượu, người đọc vẫn ngất ngây, cho đến câu cuối :

Tóc hong mùi ca dao

Thu rất em

và xanh rất cao

Câu thơ trước chỉ vỏn vẹn năm chữ mà nói lên được năm cảm giác của ngũ quan. Câu dưới biến từ loại (nature grammaticale) thành từ tính (qualificatif). Chữ “ rất ” biến “ em ” thành tính từ, trong khi chữ “ xanh ” trở thành thể từ. Không gian từ hữu thể như tan biến, như thăng hoa thành vô thể, trong “ quãng trời hình như không có màu nữa, cao lên và rộng mông mênh ” (Nhất Linh, trong Đôi Bạn, tr. 211).

Thu Nhà Em là một bài thơ hay và hàm súc. Bình luận sẽ không cùng khi đã biết rằng :

Nông nỗi heo may từ đó...

Đặng Tiến