“Kỷ sở bất
dục vật thi ư nhân”
Một lần Khổng Tử dẫn học trò đi du thuyết từ
Lỗ sang Tề. Trong đám học trò đi với Khổng Tử có Nhan Hồi và Tử Lộ là hai học
trò yêu của Khổng Tử
Trong thời Đông Chu, chiến tranh liên miên, các nước
chư hầu loạn lạc, dân chúng phiêu bạt điêu linh, lầm than đói khổ … Thầy trò
Khổng Tử cũng lâm vào cảnh rau cháo cầm hơi và cũng có nhiều ngày phải nhịn
đói, nhịn khát. Tuy vậy, không một ai kêu than, thoái chí; tất cả đều quyết tâm
theo thầy đến cùng.
May mắn thay, ngày đầu tiên đến đất Tề, có một nhà
hào phú từ lâu đã nghe danh Khổng Tử, nên đem biếu thầy trò một ít gạo … Khổng
Tử liền phân công Tử Lộ dẫn các môn sinh vào rừng kiếm rau, còn Nhan Hồi thì
đảm nhận việc thổi cơm.
Tại sao Khổng Tử lại giao cho Nhan Hồi – một đệ tử
đạo cao đức trọng mà Khổng Tử đã đặt nhiều kỳ vọng nhất – phần việc nấu cơm?
Bởi lẽ, trong hoàn cảnh đói kém, phân công cho Nhan Hồi việc bếp núc là hợp lý
nhất.
Sau khi Tử Lộ dẫn các môn sinh vào rừng kiếm rau,
Nhan Hồi thổi cơm ở nhà bếp, Khổng Tử nằm đọc sách ở nhà trên, đối diện với nhà
bếp, cách một cái sân nhỏ.
Đang đọc sách bỗng nghe một tiếng “cộp” từ nhà bếp
vọng lên, Khổng Tử ngừng đọc, liếc mắt nhìn xuống … thấy Nhan Hồi từ từ mở
vung, lấy đũa xới cơm cho vào tay và nắm lại từng nắm nhỏ … Xong, Nhan Hồi đậy
vung lại, liếc mắt nhìn chung quanh … rồi từ từ đưa cơm lên miệng …
Hành động của Nhan Hồi không lọt qua đôi mắt của vị
thầy tôn kính. Khổng Tử thở dài … ngửa mặt lên trời mà than rằng: “Chao ôi! Học
trò đắc ý của ta mà lại đi ăn vụng thầy, vụng bạn, đốn mạt như thế này ư? Chao
ôi! Bao nhiêu kỳ vọng ta đặt vào nó thế là tan thành mây khói!”
Sau đó, Tử Lộ cùng các môn sinh khác mang rau về …
Nhan Hồi lại luộc rau … Khổng Tử vẫn nằm im đau khổ …
Một lát sau rau chín. Nhan Hồi và Tử Lộ dọn cơm lên
nhà trên; tất cả các môn sinh chắp tay mời Khổng Tử xơi cơm.
Khổng Tử ngồi dậy và nói rằng: “Các con ơi! Chúng ta
đi từ đất Lỗ sang Tề đường xa vạn dặm, thầy rất mừng vì trong hoàn cảnh loạn
lạc, dãi nắng dầm mưa, đói khổ như thế này mà các con vẫn giữ được tấm lòng
trong sạch, các con vẫn yêu thương đùm bọc nhau, các con vẫn một dạ theo thầy,
trải qua bao nhiêu chặng đường đói cơm, khát nước …
Hôm nay, ngày đầu tiên đến đất Tề, may mắn làm sao
thầy trò ta lại có được bữa cơm. Bữa cơm đầu tiên trên đất Tề làm thầy chạnh
lòng nhớ đến quê hương nước Lỗ. Thầy nhớ đến cha mẹ thầy … cho nên thầy muốn
xới một bát cơm để cúng cha mẹ thầy, các con bảo có nên chăng?
Trừ Nhan Hồi đứng im, còn các môn sinh đều chắp tay
thưa: “Dạ thưa thầy, nên ạ!”
Khổng Tử lại nói: “Nhưng không biết nồi cơm này có
sạch hay không?”
Tất cả học trò không rõ ý Khổng Tử muốn nói gì nên
ngơ ngác nhìn nhau. Lúc bấy giờ Nhan Hồi liền chắp tay thưa: “Dạ thưa thầy, nồi
cơm này không được sạch.”
Khổng Tử hỏi: “Tại sao?”
Nhan Hồi thưa: “Khi cơm chín con mở vung ra xem thử
cơm đã chín đều chưa, chẳng may một cơn gió tràn vào, bồ hóng và bụi trên nhà
rơi xuống làm bẩn cả nồi cơm. Con đã nhanh tay đậy vung lại nhưng không kịp.
Sau đó con liền xới lớp cơm bẩn ra, định vứt đi … nhưng lại nghĩ: cơm thì ít,
anh em lại đông, nếu bỏ lớp cơm bẩn này thì vô hình trung làm mất một phần ăn,
anh em hẳn phải ăn ít lại. Vì thế cho nên con đã mạn phép thầy và tất cả anh
em, ăn trước phần cơm bẩn ấy, còn phần cơm sạch để dâng thầy và tất cả anh em …
Thưa thầy, như vậy là hôm nay con đã ăn cơm rồi …
bây giờ, con xin phép không ăn cơm nữa, con chỉ ăn phần rau. Và … thưa thầy,
nồi cơm đã ăn trước thì không nên cúng nữa ạ!
Nghe Nhan Hồi nói xong, Khổng Tử ngửa mặt lên trời
mà than rằng: “Chao ôi! Thế ra trên đời này có những việc chính mắt mình trông
thấy rành rành mà vẫn không hiểu được đúng sự thật! Chao ôi! Suýt tí nữa là
Khổng Tử này trở thành kẻ hồ đồ!”
-st-
(*)“Kỷ sở bất dục vật thi ư nhân”, nghĩa là: “Điều gì mình không muốn thì đừng làm cho người khác”- "Những điều mà mình không muốn người ta làm cho mình thì đừng có làm cho người khác" - Câu này phổ biến đến nỗi người ta cho là tục ngữ, nhưng thực ra đó là câu trả lời của Đức Khổng Tử (551-479 trước công nguyên) khi được Tử Cống hỏi về cách sống suốt đời. Khổng (Phu) Tử là một danh nhân đức hạnh, được người Trung Hoa tôn là “Vạn đức Sư biểu”, tức là “người thầy của muôn đời”.
(*)“Kỷ sở bất dục vật thi ư nhân”, nghĩa là: “Điều gì mình không muốn thì đừng làm cho người khác”- "Những điều mà mình không muốn người ta làm cho mình thì đừng có làm cho người khác" - Câu này phổ biến đến nỗi người ta cho là tục ngữ, nhưng thực ra đó là câu trả lời của Đức Khổng Tử (551-479 trước công nguyên) khi được Tử Cống hỏi về cách sống suốt đời. Khổng (Phu) Tử là một danh nhân đức hạnh, được người Trung Hoa tôn là “Vạn đức Sư biểu”, tức là “người thầy của muôn đời”.
